Ukraynanın iki aydan çox davam edən əks-hücumunda Zaporojye və Donetsk vilayətlərində, Dneprin sol sahilində gedən döyüşlərdən daha mühüm süjet var: Ukrayna silahlı qüvvələri (USQ) kommunikasiyalara mütəmadi zərbələr endirməklə Krımın nəqliyyat əlaqələrini qırmaq və yarımadanı təcrid etməyə çox yaxınlaşıb. Bu işdə həlledici rolu hava mənzilli “Storm Shadow” qanadlı raketləri və dəniz kamikadze-dronları oynayır.
USQ əks-hücumu üçün Krım niyə belə vacibdir?
Krım yarımadası Ukrayna ordusunun hücum əməliyyatı keçirdiyi rayondan – Zaporojye və Donetsk vilayətlərindən, Dneprin sol sahilindən – yetərincə uzaqdır. Amma məhz Krım bu istiqamətlərdəki Rusiya qruplarının döyüş qabiliyyətinin saxlanılmasında mühüm rol oynayır.
Ukrayna tərəfinin məlumatına görə, Xerson və Zaporojye vilayətlərində fəaliyyət göstərən rus SQ təchizatının 60 faizi Krım yarımadası vasitəsilə təmin edilir. Təchizat xətləri Krımdan gedir, orada idarəçilik məntəqələri, maddi-texniki təminat bazaları və sursat anbarları yerləşir.
Ukraynalı hərbi ekspert Leonid Dmitriyev “The İnsider” ilə söhbətində yarımadanın əhəmiyyətini belə dəyərləndirir:
“Bu, toplamaq, bərpa etmək, hazırlamaq, Ukraynanın cənubunda döyüşən işğalçı qruplaşmanın təchizatı üçün arxa bazadır, dəniz və hava komponentidir, eləcə də Ukrayna ərazisinə raketlər, aviasiya və PUA-larla hücumlar üçün start meydançasıdır. Həm də yarımadaya nəzarət Qara dənizin şimal-qərb hissəsindəki dəniz limanlarının blokadasını təmin edir”.
“Azadlıq radiosu”nun Ukrayna xidmətinin hesablamalarına görə, Krımda 7 poliqon, 11 yanacaq bazası, 24 aviabaza, 26 HHM və raket qoşunları obyekti, 27 rabitə və radar məntəqələri, 46 sursat və maddi-texniki vəsaitlər anbarı, RF Qara dəniz donanmasının 58 obyekti var.
Beləliklə, Krımı təcrid etmək, onu hərbi yüklərin gəldiyi Rusiyanın quru ərazisi ilə və rus qoşunlarının hazırda müdafiə olunduğu Ukrayna əraziləri ilə nəqliyyat əlaqəsindən məhrum etmək – birinci dərəcəli önəmi olan vəzifədir. Ola bilər, hətta cəbhə xəttində irəliləməkdən belə daha əhəmiyyətlidir.
Ukraynalılar yarımadanı atəş altında necə saxlayırlar?
Avqustun əvvəllərində Odessa vilayət hərbi administrasiyasının nümayəndəsi Sergey Bratçuk diqqətçəkən bəyanatla çıxış etdi. Onun sözlərinə görə, Krım yarımadasında elə bir təhlükəsiz yer qalmayıb ki, USQ oraya uzaqvuran silahlarla zərbə endirə bilməsin.
Son aylarda Krım və Sevastopolda müxtəlif hədəflərə edilən təsdiq olunmuş hücumlara baxsaq, Bratçukun mövqeyi ilə yalnız razılaşmaq olar.
Krım və Arabat dilini indi Ukraynanın Rusiya işğalı altında olan ərazisi ilə – konkret Xerson vilayəti ilə – birləşdirən avtomobil və dəmiryolu körpüləri – Çonqar və Qeniçesk – iyul-avqustda zərbə altına düşdülər.
Xəsarətlər çox ağır olmadı, üstəlik ruslar Krımdan yük trafikinin çoxunu Armyansk yoluna yönəltmək üçün operativ şəkildə ponton körpü saldılar. Amma bu yol daha uzundur və həm də USQ-nin ixtiyarında olan HİMARS və M270 sistemlərinin yüksək dəqiqlikli və uzaqvuran GMLRS raketlərinin təsir radiusundadır.
İyul-avqustda Krımdakı hədəflərə raket və ya PUA hücumları ilə bağlı 15 hal qeydə alınıb. Bir neçə sursat anbarı, təmir və neft bazasının vurulması dəqiq məlumdur.
Nəhayət, Krım körpüsü təkcə nəqliyyat-logistika baxımından deyil, simvolik cəhətdən də böyük əhəmiyyəti var. Onu ilk dəfə 2022-ci il oktyabrın 8-də partlayıcı dolu yük maşınının köməyi ilə partlatdılar. Avtomobil yolu və dəmiryolu bir neçə aylıq sıradan çıxdı. İkinci uğurlu hücum 2023-cü il iyulun 23-də dəniz dronu vasitəsilə həyata keçirilib (bu dəfə dəmiryolu, demək olar, xəsarət almadı).
Avqustun 12-də körpünün ətrafında bir neçə raket vuruldu, sosial şəbəkələrdə isə körpünü bürüyən tüstünün mənzərəli təsvirləri yayıldı: körpünün üzərində tüstü pərdəsi çəkilmişdi. Hücumun nümayişkaranə şəkildə gündüz həyata keçirilməsi diqqətəlayiqdir.
Krım və ətrafındakı hədəflərə uzaqdan hava zərbələri kampaniyası isə Storm Shadow qanadlı raketləri sayəsində həyata keçirilir (fransız versiyası SCALP-EG adlanır). Böyük Britaniya Ukraynaya Storm Shadow verməsini mayın 11-də, Fransa iyulun 11-də elan etdi. Bu raketin döyüş hissəsinin çəkisi 450 kq, uzaqlıq məsafəsi isə, görünür, 300 km-dir. Storm Shadow hazırda USQ-nin ixtiyarında olan ən güclü və ən uzaqvuran silahdır.
Beləliklə, son üç ayda qanadlı raketlər və PUA zərbələri hesabına Ukrayna komandanlığı yarımadanın təcridi məsələsində həqiqətən də xeyli irəli gedib. Əgər hərbi əməliyyatlar meydanı tam təcrid olunursa, oraya texnika və ehtiyat qüvvələr göndərmək alınmırsa, deməli, müdafiə olunmaq da mümkün deyil.
Təcrübədə bunun necə baş verdiyini ötən ilin payızında Rusiya ordusunun timsalında gördük. USQ-nin körpülərə davamlı zərbələrindən sonra ruslar Dneprin sağ sahilindəki plasdarmı və müharibə başlayandan tutduqları yeganə vilayət mərkəzi olan Xersonu tərk etdilər.
Krımı Rusiya ərazisindən tam təcrid etmək alınacaqmı?
Ukraynalıların Krıma gedən avtomobil yolunu və dəmiryolunu sıradan çıxarmağa nail olduqlarını təsəvvür etsək belə, dəniz yolu qalmaqda davam edir. Ukrayna tərəfinin rəqəmlərinə görə, bərə keçidi Krımdakı rus qruplaşmasının tələbatının cəmi 8-10 faizini ödəyir, lakin gəmilərlə təchizatı sınaqdan keçirmək mümkündür.
Məhz bu fonda ekipajsız kamikadze-katerlərin (EKK) fəallığı təsadüfi görünmür. Bu fəallıq Storm Shadow/SCALP-EG raketlərinin tətbiqinin başlaması ilə eyni vaxta düşür.
2023-cü il mayın 24-dən etibarən Qara dəniz akvatoriyasında EKK vasitəsilə gəmilərə 6 hücum cəhdi məlumdur. Avqustun 4-də “Oleneqorskiy qornyak” böyük desant gəmisinə və ertəsi gün ABŞ-ın sanksiyaları altında olan “Sig” tankerinə xəsarət yetirilməsi daha çox rezonans doğurdu.
Göründüyü kimi, Ukraynanın dəniz kamikadze dronlarının fəallığı kəskin artıb, özü də onlar təkcə açıq dənizdə və sahildən xeyli uzaqda yalnız hərbi gəmilərə deyil, həm də birbaşa hərbi-dəniz bazasının reydində (“Oleneqorskiy qornyak”) və Krımın lap yaxınlığında mülki gəmilərə (“Sig”) hücum edirlər.
Rusiya nə ilə cavab verə bilər?
USQ Krımın təcridi kampaniyasını qanadlı raketlər üçün daşıyıcı platforma, eləcə də hava və dəniz dronlarının istehsalı və buraxılışı üçün meydançalar olmadan apara bilməz. Məhz buna görə Rusiya komandanlığı uzaqmənzilli atəş vasitələri ilə endirilən zərbələrin prioritetini aşkar surətdə dəyişib. İndi əsas hədəf Storm Shadow raketlərindən istifadəyə uyğunlaşdırılan Su-24M bormbardmançı təyyarələrinin yerləşdiyi bazalardır.
RF Müdafiə nazirliyi Su-24M təyyarələrinə malik 7-ci taktiki aviasiya briqadasının yerləşdiyi Starokonstantinov aerodromunun (Xmelnitski vilayəti) vurulması, Storm Shadow raketləri anbarının və EKK istehsal edən yerlərin məhvi barədə bir neçə dəfə məlumat verib.
Məsələn, qurum Starokonstantinovo rayonunda aviasiya yanacağı anbarının (27 iyul), Storm Shadow raketləri anbarının (24 iyun), aviabazanın özünün (6 avqust) vurulduğunu deyib. Nazirlik avqustun 14-də EEK istehsal olunan və saxlanılan yerlərin vurulduğunu təsbit edib.
Doğrudur, Rusiya raketləri adətən lazım olan əraziyə düşməkdə çətinlik çəkirlər, ikincisi, hətta dəqiq zərbə zamanı belə Starokonstantinovoda hələ sovet dövründə tikilən beton sığınacaqları dağıtmaq xeyli müşküldür. Nəhayət, üçüncüsü, Ukrayna tərəfi Storm Shadow raketlərini daşıyan təyyarələri məhv etmək istəklərindən gözəl xəbərdardır və buna görə də hər gün onların yerini dəyişir. Bunun üçün ölkə ərazisindəki sovet aerodromları şəbəkəsini bərpa etmək, hətta adi şose yollarını uçuş-eniş zolağı kimi hazırlamaq lazım gəlib.
Rusiya isə Ukraynanın Saki aerodromuna uğurlu hücumundan sonra Krımdakı HHM qruplaşmasını artırır. Bu, hətta ola bilər, cəbhə xəttinin və Rusiyanın özünün müdafiəsinin ziyanına edilir. Çox güman, Rusiya zenit vasitələri Krım üzərində ən azı bir Storm Shadow raketini vurmağa nail olublar.
Dənizdə isə ruslar Ukrayna EKK-lərinə qarşı köhnə, amma hələ təsirli olan “dədə-baba” üsulundan istifadə edirlər. Analitik H.Satton yazır ki, onlar Sevastopol buxtasının girəcəyində bon maneələri qurublar, həm də yaxınlıqda döyüş delfinləri volyeri yerləşdiriblər.
Krım Zmeinıy adasının aqibətini yaşaya bilərmi?
Rumıniya sahilindən 35 km aralıda, Dunay mənsəbinin qarşısında torpaq parçası olan Zmeinıy adası müharibənin lap əvvəlində tanındı. Məhz burada ukraynalı sərhədçi Rusiyanın “Moskva” kreyserindəki zabitin təslim təklifinə gəmini “bir yerə” göndərməklə cavab vermişdi. Bundan əlavə, Zmeinıy adası haqqında Rusiyanın ifrat sağçı publisisti Aleksandr Duqin ənənəvi pafosu tərzində fikir bildirmişdi: “Kim Zmeinıy adasına nəzarət edirsə, ümumdünya tarixinin gedişinə də nəzarət edir”.
İstisna deyil ki, RF Müdafiə nazirliyinin rəhbərliyi də Duqinin fikrini bölüşürdü və bu üzdən də adada möhkəmlənmək, onu güclü HHM-ə və Qara dənizin şimal-qərbində dənizçiliyə nəzarət vasitələrinə malik gücləndirilmiş rayona çevirmək üçün xeyli səy göstərdilər.
Ukrayna qoşunları adanı azad etmək, ya da oradakı texnikanı məhv etmək üçün müxtəlif cəhdlər göstərdilər. Sonda adada qalan obyektlər sahildən Fransanın “Caesar” və Ukraynanın “Boqdana” özüyeriyən artilleriya qurğularının uzaqvuran mərmilərilə atəşə tutuldu. Bundan sonra Zmeinıyda qalmaq mənasını itirdi və ruslar adadakı qarnizonu təxliyə etməli oldular.
Bəzi hesablamalara görə, Zmeinıyın özündə və ətrafında RF SQ 1 milyard dollar dəyərində silah-sursat itirdi, son nəticədə isə Müdafiə nazirliyi “xoş məram addımı” elan edərək, canlı qüvvəni və texnikanın qalıqlarını oradan çıxardı.
Çox mümkündür ki, Krıma münasibətdə də eyni strategiyadan istifadə olunur. Bu zaman həm yarımadanın xeyli böyük əraziyə malik olması, həm də burada 2 milyon insanın yaşaması, sənaye obyektlərinin və turist infrastrukturunun olması nəzərə alınır.
USQ müharibənin gedişi boyu RF SQ-ni tutduqları ərazilərdən üç dəfə döyüşsüz çəkilməyə məcbur edib. Əvvəlcə Kiyev, Çerniqov və Sumı vilayətlərində (2022-ci il martın sonu – aprelin əvvəli), sonra Zmeinıy adasından (2022-ci ilin iyununda) və nəhayət, Dneprin Xerson vilayətindəki sağ sahilində plasdarmdan. Aydındır ki, Krımla bağlı belə bir şey etmək olduqca müşküldür, amma ukraynalılar indi daha qabaqcıl silahlara malikdirlər. USQ-nin ixtiyarında F-16 təyyarələri və Storm Shadow-a nisbətən daha uzaqvuran KEPD 350 Taurus raketləri olanda Krım üçün vəziyyət böhranlı ola bilər.
Leonid Dmitriyev hesab edir ki, yaxın gələcəkdə yarımadadakı hərbi hədəflərin vurulma intensivliyi xeyli artacaq. Artıq indi Ukrayna üçün bu və ya başqa üsulla əlçatmaz olan hədəflər yoxdur. Yarımada ərazisindəki hərbi obyektlərin vurulma ritminin, tempinin və intensivliyinin çox artacağı birmənalıdır.
Xatırladaq ki, Krımın aqibəti müharibənin nəticəsi və savaşdan sonrakı nizamlanma üçün indi Rusiyanın nəzarətində olan istənilən Ukrayna ərazisi ilə müqayisədə xeyli daha mühümdür. Kiyevdə də, Vaşinqtonda da, Brüsseldə də düşünürlər ki, konfliktin başlanğıc nöqtəsi olan Krımın indiki statusu dəyişməlidir. USQ-nin baş komandanı Valeri Zalujnının keçənilki məqaləsində Krım müharibənin “ağırlıq mərkəzlərindən biri” adlandırılıb. Başqa sözlə, Krımın təcridi üçün edilən cəhdlər konfliktin Ukraynanın şərtləri çərçivəsində yekunlaşması üçün geniş strategiyanın tərkib hissəsidir.
Mənbə: https://theins.ru/politika/264242
Hazırladı: Yadigar Sadıqlı
Pressklub.az
