Son günlər universitetlərin köçürülməsi ilə bağlı müzakirələr gedir. Elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev Bakının mərkəzində yerləşən universitetlərin kənar ərazilərə köçürülməsinin istisna olmadığını deyib. İlkin olaraq Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti, İqtisad Universiteti, Pedoqoji Universitet və Azərbaycan Dillər Universitetinin kontingenti çox olduğu üçün onların köçürülməsi daha məqbul hesab olunur.
Bakıdakı ali təhsil müəssisələrinin regionlara köçürülməsi təhsilimiz üçün nə vəd edir? İlk perspektivdə hansı şəhərlər məqsədəuyğundur?
Mövzu ilə bağlı təhsil ekspert Kamran Əsədov Referans.az-ın suallarını cavablandırıb. Kamran Əsədov bildirib ki, Bakıdakı ali təhsil müəssisələrinin regionlara köçürülməsi ilə bağlı təklif Azərbaycan təhsil sistemində köklü dəyişikliklərə səbəb ola biləcək bir addımdır. Bu qərarın tətbiqi həm müsbət, həm də mənfi nəticələr doğura bilər və müxtəlif aspektlərdən qiymətləndirilməlidir. Əsas məqsəd Bakının mərkəzində yerləşən universitetlərin yaratdığı infrastruktur yüklənməsini azaltmaq və eyni zamanda regionların sosial-iqtisadi inkişafına töhfə verməkdir. Lakin bu proses təkcə universitetlərin fiziki olaraq köçürülməsi ilə məhdudlaşmamalı, həm də təhsil keyfiyyətini qorumaq və inkişaf etdirmək üçün sistemli yanaşma tələb etməlidir. Bu təşəbbüs ilk növbədə regionların inkişafı baxımından əhəmiyyətlidir. Universitetlərin regionlara köçürülməsi həmin şəhərlərdə sosial-iqtisadi canlanmaya səbəb ola bilər. Məsələn, tələbələrin və müəllim heyətinin bölgələrdə yaşaması və işləməsi həmin ərazilərdə yeni iş yerlərinin açılmasına, yerli biznesin inkişafına və infrastrukturun genişlənməsinə təkan verəcək.
Ekspert həmçinin diqqətə çatdırıb ki, dünyada da belə təcrübələr mövcuddur. Məsələn, Türkiyədə son 20 ildə bir çox universitetlər böyük şəhərlərdən orta və kiçik şəhərlərə köçürülüb və bu, həmin bölgələrin iqtisadi inkişafına ciddi təsir edib. Eyni yanaşma ABŞ və Almaniya kimi ölkələrdə də müşahidə olunur. Almaniyada bir çox universitetlər Berlin, Münhen və Hamburq kimi böyük şəhərlərdə deyil, daha kiçik şəhərlərdə yerləşir ki, bu da həmin ərazilərin iqtisadiyyatına müsbət təsir edir. Bununla belə, bu proses yalnız fiziki köçürmə ilə məhdudlaşmamalıdır. Əgər universitetlər sadəcə olaraq yeni binalara yerləşdirilərsə, lakin müəllim heyəti, infrastruktur və akademik mühit köhnə səviyyədə qalarsa, bu köçürülmə təhsilin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərə bilər.
Kamran Əsədov açıqlamasında onu da qeyd edib ki, hazırda Azərbaycanın regionlarındakı universitetlər Bakıda yerləşən ali təhsil müəssisələri ilə müqayisədə daha az elmi və akademik potensiala malikdir. Universitetlərin regionlara köçürülməsi onların elmi tədqiqat imkanlarının artırılması, beynəlxalq əməkdaşlıqların genişləndirilməsi və tələbələr üçün müasir təhsil şəraitinin yaradılması ilə müşayiət olunmalıdır. Əks halda, tələbələr və müəllimlər üçün bu, inkişaf yox, geri addım kimi görünəcək. Universitetlərin köçürülməsi tələbələrin həyat şəraitinə də ciddi təsir edəcək. Hazırda tələbələrin əksəriyyəti Bakıda yaşayır və təhsil alır. Onların regionlara köçməsi üçün həmin ərazilərdə yaşayış şəraiti, kirayə bazarı və nəqliyyat imkanları ciddi şəkildə inkişaf etdirilməlidir. Əgər tələbələr üçün yataqxanalar, ictimai nəqliyyat və digər sosial infrastruktur təmin edilməzsə, bu proses ciddi çətinliklər yaradacaq.
Ekspert onu da vurğulayıb ki, Türkiyədə universitetlərin bölgələrə köçürülməsi zamanı geniş tələbə yataqxanaları və yeni nəqliyyat şəbəkələri qurulub. Azərbaycanda da eyni model tətbiq edilməlidir. İlk perspektivdə hansı şəhərlərin bu köçürülmə üçün daha uyğun olduğunu müəyyən etmək vacibdir. Bu proses zamanı iqtisadi, coğrafi və sosial faktorlar nəzərə alınmalıdır. Gəncə, Sumqayıt, Mingəçevir, Şəki, Lənkəran və Quba kimi şəhərlər ilkin namizədlər arasında ola bilər. Gəncə artıq ikinci ən böyük şəhərdir və burada Gəncə Dövlət Universiteti və Azərbaycan Texnologiya Universiteti fəaliyyət göstərir. Bu şəhər infrastrukturu və iqtisadi potensialı baxımından daha çox tələbə qəbul edə biləcək gücdədir. Sumqayıt isə Bakıya yaxın yerləşdiyi üçün tələbələr üçün daha əlverişli ola bilər. Mingəçevir sənaye şəhəri olduğu üçün mühəndislik və texniki sahələr üzrə universitetlər üçün daha uyğun ola bilər. Şəki və Lənkəran isə turizm və kənd təsərrüfatı sahəsində ixtisaslaşmış universitetlər üçün əlverişli mühit yarada bilər. Bu prosesin uğurlu olması üçün uzunmüddətli planlaşdırma tələb olunur.
Kamran Əsədov hesab edir ki,Universitetlərin regionlara köçürülməsi yalnız bir infrastruktur layihəsi kimi deyil, həm də təhsil strategiyasının bir hissəsi kimi nəzərdən keçirilməlidir. Akademik kadrların bölgələrə yerləşdirilməsi, müəllimlərin maaşlarının artırılması və tələbələr üçün maliyyə dəstəyinin gücləndirilməsi kimi tədbirlər həyata keçirilməlidir. Əks halda, bu proses universitetlərin zəifləməsinə və tələbələrin təhsildən uzaqlaşmasına səbəb ola bilər. Bu təşəbbüsün həyata keçirilməsində əsas çətinliklərdən biri də tələbələrin və müəllimlərin yeni mühitə uyğunlaşması olacaq. Hazırda Bakıdakı universitetlər geniş laboratoriyalar, kitabxanalar və tədqiqat mərkəzləri ilə təchiz olunub. Əgər regionlarda bu imkanlar eyni səviyyədə təmin olunmazsa, tələbələr və müəllimlər üçün bu köçürülmə mənfi nəticələr doğura bilər.
Mütəxəssis bu mövzuda beynəlxalq təcrübədən misallar çəkib. O deyib ki, beynəlxalq təcrübədə də göstərilir ki, universitetlərin köçürülməsi zamanı onların elmi potensialı qorunmazsa, bu, akademik göstəricilərin zəifləməsinə səbəb olur. ABŞ və Almaniyada tətbiq olunan model göstərir ki, universitetlər regionlara köçürülərkən onların maliyyələşməsi artırılmalı, yeni laboratoriyalar və tədqiqat mərkəzləri yaradılmalıdır. Ümumiyyətlə, universitetlərin regionlara köçürülməsi ideyası diqqətlə və mərhələli şəkildə həyata keçirilməlidir.
Əgər bu proses yalnız inzibati qərarlarla aparılarsa və tələbələrin, müəllimlərin, infrastrukturun və akademik resursların uyğunlaşması nəzərə alınmazsa, təhsil sisteminə mənfi təsir göstərə bilər. Lakin doğru şəkildə icra olunarsa, bu təşəbbüs həm təhsilin keyfiyyətini yüksəldə, həm də Azərbaycanın regionlarının inkişafına töhfə verə bilər. "Gələcəkdə universitetlərin köçürülməsi ilə bağlı daha detallı strategiyalar hazırlanmalı və bu prosesin hər bir mərhələsi diqqətlə planlaşdırılmalıdır", - deyə ekspert əlavə edib.