Fevral ayında qızılın bir unsiyasının qiyməti yeni tarixi maksimuma – 2954 dollara çatdı. Bu, ilin əvvəlindən bəri artıq onuncu rekorddur. Niyə bu qiymətli metal ən etibarlı aktivlərdən biri olaraq qalır?
Qızılın bahalaşmasının səbəbləri
2024-cü ilin əvvəlindən bəri qızıl 12% bahalaşaraq 2954 dollara çatıb. Əsas səbəb kimi Donald Trampın ticarət rüsumlarını artırmaq hədəsi göstərilir ki, bu da qlobal iqtisadi münaqişəyə səbəb ola bilər. Ekspertlər qeyd edirlər ki, belə qeyri-müəyyən dövrlərdə investorlar ənənəvi olaraq qızılı təhlükəsiz liman kimi görürlər.
Dünya Qızıl Şurasının (World Gold Council) məlumatına görə, ötən il qızılın qiyməti 40 dəfə rekord yeniləyib. 2024-cü ilin dördüncü rübündə orta qiymət 2663 dollar olub ki, bu da tarixi maksimumdur. İlin orta qiyməti 2386 dollar təşkil edib və əvvəlki illə müqayisədə 23% artım qeydə alınıb.
Dünyanın mərkəzi bankları qızıl ehtiyatlarını artırmaq siyasətini davam etdirir. 2024-cü ildə banklar 1000 tondan çox qızıl alıblar – bu, ardıcıl üçüncü ildir ki, rekord səviyyədə alış həyata keçirilir. Ən çox alış dördüncü rübdə baş verib və 333 ton təşkil edib.
Goldman Sachs analitikləri qızılın 2025-ci ilin sonuna qədər 3100 dollara çatacağını proqnozlaşdırırlar. Ötən il bank 3000 dollar səviyyəsini hədəfləyirdi, lakin hazırkı tendensiyaya əsasən, bu həddə daha erkən çatmaq mümkündür.
Qızıl niyə böhran dövründə bahalaşır?
Qızıl ənənəvi olaraq iqtisadi qeyri-sabitlik dövrlərində bahalaşır, çünki investorlar onu inflyasiya, sanksiyalar və qlobal böhranlar fonunda etibarlı aktiv kimi qəbul edirlər. Təklif və tələb balansı burada əsas amildir – qlobal risklər artdıqca investorlar qızıl almağa başlayır, bu da qiymətlərin yüksəlməsinə səbəb olur.
Bəzi analitiklər qızılın qiymətinin 3200 dollara çatacağını və bu artımın qlobal iqtisadi qeyri-sabitlikdən qaynaqlandığını bildirirlər. ABŞ və Çin arasında ticarət müharibəsinin kəskinləşməsi halında, Çinin iqtisadi böhrana sürüklənməsi qaçılmazdır, bu da ABŞ bazarına birbaşa təsir edəcək və qızılın bahalaşmasına səbəb olacaq.
Qızılın qiyməti əsas iqtisadi göstərici olmasa da, qlobal iqtisadi tendensiyaları əks etdirir. Onun dinamikası çıxarılan qızılın həcmi, Çin və ABŞ daxil olmaqla iri mərkəzi bankların siyasəti kimi amillərdən asılıdır. Qiymətlərin artma ehtimalı yüksəkdir.
Trampın prezident seçkilərində qələbəsi dolların zəifləməsinə və baza faiz dərəcələrinin aşağı salınmasına səbəb ola bilər ki, bu da qızılın bahalaşmasına gətirib çıxaracaq. Bəzi ekspertlər 3000 dollar səviyyəsinin artıq bu il keçiləcəyini ehtimal edirlər.
Tarixi perspektivdə qızılın qiyməti
Tarixən qızılın bahalaşması iqtisadi böhranlarla müşayiət olunub. Metalın dəyəri inflyasiya səviyyəsi ilə düz mütənasibdir: inflyasiya nə qədər yüksəkdirsə, qızıl da bir o qədər bahadır. Fond bazarlarında kəskin enişlər zamanı investorlar kapitalı səhmlərdən çıxarıb qızıl və istiqrazlar kimi sabit aktivlərə yönəldirlər.
Dünya iqtisadiyyatı zəifləyir, və siyasi hadisələr onun üzərində daha böyük təsir göstərməyə başlayır. Çin və Qərb arasındakı ticarət münaqişəsi, həmçinin Yaxın Şərqdəki qeyri-sabitlik qlobal iqtisadi sistemə mənfi təsir edir və qızıla tələbatı artırır. Siyasi və iqtisadi qeyri-müəyyənlik davam edərsə, qızılın qiymətinin daha da yüksəlməsi gözlənilir.
Qızıl ehtiyatlarının artımı
2023-cü ildə qızıl 40% bahalaşıb, bu artım 2010-cu ildən bəri qeydə alınan ən yüksək göstəricidir. Dünya Qızıl Şurasının məlumatlarına əsasən, mərkəzi bankların və investisiya fondlarının ehtiyatlarında 36,5 min tondan çox qızıl saxlanılır. Ən iri ehtiyatlara malik ölkələr bunlardır:
ABŞ – 8130 ton
Almaniya – 3350 ton
İtaliya – 2450 ton
Fransa – 2440 ton
Rusiya – 2340 ton
BullionVault məlumatlarına görə, mərkəzi bankların ehtiyatlarında olan qızıl indiyədək çıxarılan ümumi qızılın 15%-ni təşkil edir. Son 20 ildə fiziki qızıl ehtiyatları 17% artıb, dollar ekvivalentində isə 6 dəfə bahalaşaraq 2,2 trilyon dollara çatıb.
Təkcə 2023-cü ildə mərkəzi banklar 1037 ton qızıl alıblar. Eyni həcmlə alış 2022-ci ildə də qeydə alınmışdı.
Qızıl standartından imtina edilsə də, bir çox ölkələr milli valyutalarını sabitləşdirmək və inflyasiya risklərindən qorunmaq üçün qızıl ehtiyatlarını artırmağa davam edirlər. Ehtiyatların diversifikasiyası maliyyə risklərini azaldır və iqtisadi təhlükəsizliyi gücləndirir.
Mövcud tendensiyalar nəzərə alınaraq, ekspertlər 2025-ci ildə qızılın 3200-3400 dollar səviyyəsinə çatacağını proqnozlaşdırırlar. Əgər qlobal iqtisadi və siyasi böhranlar dərinləşərsə, bu hədd gözləniləndən daha tez keçilə bilər.
Mərkəzi bankların tələbi və qızıl ehtiyatları
Çin qlobal qızıl bazarında əsas oyunçulardan biri olaraq qalır. Çin Xalq Bankı (PBoC) 2024-cü ildə qızıl ehtiyatlarını 225 ton artıraraq, ümumi ehtiyatlarını 2,3 min tona çatdırıb. Lakin bir çox ekspertlər bildirirlər ki, Çinin real qızıl ehtiyatları daha böyük ola bilər, çünki bir çox strateji qızıl ehtiyatları rəsmi statistikaya daxil edilmir.
Türkiyə də qızıl alışlarını sürətləndirib. 2023-cü ildə Türkiyə Mərkəzi Bankı 160 ton qızıl alıb ki, bu da ötən illə müqayisədə 45% artım deməkdir. Türk lirəsinin dəyərsizləşməsi və iqtisadi sabitliyə ehtiyac qızıl alışlarının artmasına səbəb olub. Hindistan da qızıl ehtiyatlarını artıraraq 822 tona çatdırıb – bu, tarixi maksimumdur.
Dünya Qızıl Şurasının proqnozlarına görə, 2025-ci ildə mərkəzi bankların qızıla tələbi 900-1100 ton səviyyəsində qalacaq. Qlobal geosiyasi gərginliyin artması və dolların zəifləməsi fonunda qızıla marağın yüksək olacağı gözlənilir.
İnvestisiya marağı və ETF bazarı
Mərkəzi banklardan əlavə, böyük maliyyə investorları da qızıl yatırımlarını artırır. Birja fondları (ETF) qızıl ehtiyatlarını genişləndirməkdə davam edirlər. 2023-cü ildə ETF-lərin ümumi qızıl ehtiyatları 310 ton artaraq 3,3 min tona çatıb.
Qızıl bazarının əsas oyunçularından biri olan SPDR Gold Shares (GLD) və iShares Gold Trust (IAU) yalnız 2024-cü ilin ikinci rübündə 21 milyard dollar həcmində sərmayə cəlb edib.
Bank of America analitikləri bildirirlər ki, əgər hazırkı iqtisadi və siyasi tendensiyalar davam etsə, 2025-ci ilin sonuna qədər qızılın bir unsiyasının qiyməti 3400 dollara çata bilər. Bunun əsas səbəbi ABŞ Federal Ehtiyat Sisteminin (FED) faiz dərəcələrini azaltmaq ehtimalıdır. Faiz dərəcələrinin azalması dolların zəifləməsinə və qızılın bahalaşmasına səbəb olur.
Geosiyasətin qızıl bazarına təsiri
Dünya siyasətində artan gərginlik qızılın daha da bahalaşmasına gətirib çıxarır. Şərqi Avropadakı qeyri-sabitlik, Rusiyaya qarşı artan sanksiyalar, Qəzzadakı müharibə və ABŞ-Çin arasında mümkün ticarət müharibəsi qlobal bazarlarda qeyri-müəyyənliyi artırır.
Goldman Sachs hesab edir ki, 2025-ci ildə Avrozonanın tənəzzülə uğrama ehtimalı 35%-dir. Bu da investorların qızıl kimi təhlükəsiz aktivlərə üstünlük verməsinə səbəb olacaq.
Bütün bunlara baxmayaraq, qızıl istehsalında ciddi artım qeydə alınmır. 2023-cü ildə dünyada çıxarılan qızılın həcmi 3,64 min ton olub, bu da əvvəlki illə müqayisədə yalnız 1,2% artım deməkdir. Ən böyük istehsalçılar bunlardır:
Çin – 370 ton
Rusiya – 325 ton
Avstraliya – 310 ton
ABŞ – 200 ton
Kanada – 185 ton
Bununla belə, yeni qızıl yataqlarının kəşf olunması templərinin azalması uzunmüddətli perspektivdə təklifin məhdudlaşmasına və qiymətlərin daha da yüksəlməsinə gətirib çıxara bilər.
Azərbaycanın qızıl bazarındakı rolu
Azərbaycan Dövlət Neft Fondu (SOFAZ) 2024-cü ilin üçüncü rübünün sonuna dünyanın ən böyük qızıl alıcılarından biri kimi ilk beşlikdə yer aldı. Fondun qızıl ehtiyatları 127 tona çataraq ötən illə müqayisədə 17,7% artım göstərdi.
Qızılın bahalaşmasının əsas səbəbi yalnız iqtisadi qeyri-sabitlik deyil, həm də dünyanın aparıcı maliyyə institutlarının strateji dəyişiklikləri ilə bağlıdır. Beynəlxalq Valyuta Fondunun (IMF) məlumatına görə, son iki ildə mərkəzi banklar ümumilikdə 2100 ton qızıl alıblar. Bu, son 55 ilin ən yüksək göstəricisidir.
Əsasən Çin, Hindistan, Türkiyə və Qazaxıstan kimi inkişaf etməkdə olan ölkələr qızıl ehtiyatlarını artırmaqla dollardan asılılığı azaltmağa və valyuta ehtiyatlarını diversifikasiya etməyə çalışırlar.
Azərbaycan son illərdə qızıl bazarında təsirini əhəmiyyətli dərəcədə artırıb. Ölkə həm dövlət ehtiyatlarını genişləndirməklə, həm də qızıl hasilatını artırmaqla bazarda mövqeyini gücləndirib.
Azərbaycan Dövlət Neft Fondu (SOFAZ) inflyasiya və geosiyasi risklərdən qorunmaq məqsədilə qızıla aktiv investisiya yatırır. 2024-cü ildə fond 45 tona yaxın qızıl alıb və ehtiyatlarını 2024-cü ilin oktyabr ayında 127 tondan 2025-ci ilin yanvarına qədər 146,6 tona çatdırıb.
Bu göstərici SOFAZ-ın qlobal səviyyədə ən iri qızıl alıcılarından biri olmasına şərait yaradıb. Fondun strategiyası 2025-ci ilə qədər ehtiyatlarının 25%-ni qızıl aktivlərinə yönəltməkdir.
Bununla yanaşı, Azərbaycanın qızıl hasilatı da sürətlə artır. 2025-ci ilin yanvarında ölkədə 236,2 kq qızıl hasil edilib ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 88,5% artım deməkdir.
Əsas qızıl hasilatçıları:
Böyük Britaniyanın Anglo Asian Mining şirkəti 2025-ci ildə Azərbaycanın qızıl hasilatının 28-33 min unsiya (872-1026 kq) aralığında olacağını proqnozlaşdırır. Bu, 2024-cü illə müqayisədə təxminən iki dəfə çoxdur.
Həmçinin, Gilar mədəninin istifadəyə verilməsi mis hasilatında rekord artıma səbəb olacaq.
Azərbaycan qızıl ehtiyatlarını artırmaq və hasilatını genişləndirməklə qlobal qızıl bazarında öz mövqeyini gücləndirməkdə davam edir. Qlobal iqtisadi qeyri-müəyyənlik və siyasi risklər fonunda Azərbaycanın strategiyası ölkənin maliyyə dayanıqlığını artırmağa yönəlib.
Dünyada faiz dərəcələrinin azalması, iqtisadiyyatın yavaşıması və geosiyasi risklərin artması fonunda qızılın qiymətinin 2025-ci ildə 3200-3400 dollara çatacağı gözlənilir. Əgər böhran dərinləşərsə, bu hədd daha tez keçilə bilər.
SOFAZ, 2024-cü ilin üçüncü rübünün yekunlarına görə, dünya üzrə dövlət investisiya fondları arasında ən iri qızıl alıcılarından biri kimi ilk beşliyə daxil olub.
SOFAZ-ın icraçı direktoru İsrafil Məmmədov qeyd edib ki, fondun investisiya portfelində qızılın payının artırılması inflyasiyadan və qlobal iqtisadi qeyri-müəyyənlikdən qorunmaq üçün effektiv bir vasitədir.
Fondun 2025-ci il üçün strateji planına əsasən, aktivlərinin 25%-nin qızıldan ibarət olması nəzərdə tutulur, bu da qızılın ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyində və maliyyə sabitliyində mühüm yer tutduğunu göstərir.
Azərbaycan, yalnız qızıl ehtiyatlarını artırmaqla deyil, həm də hasilat sahəsində mühüm uğurlar əldə etməklə, qlobal bazarda mövqeyini gücləndirməkdə davam edir.
2025-ci ilin yanvar ayında Azərbaycanda 236,2 kq qızıl hasil edilib, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 88,5% artım deməkdir.
Azərbaycanın qızıl sənayesində əsas oyunçular aşağıdakılardır:
Britaniyanın Anglo Asian Mining şirkəti 2025-ci ildə Azərbaycanda qızıl hasilatının 28-33 min unsiya (872-1026 kq) aralığında olacağını proqnozlaşdırır. Bu isə 2024-cü ilin hasilat göstəricisi olan 15 073 unsiya (469 kq) ilə müqayisədə təxminən iki dəfə artım deməkdir.
Bundan əlavə, şirkət "Gilar" mədəninin istifadəyə verilməsi ilə mis hasilatında rekord artım gözləyir.
Azərbaycanın Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 1 fevral 2025-ci il tarixinə ölkədə emala hazır qızıl ehtiyatları 207,4 kq təşkil edib.
2024-cü ildə ümumi qızıl hasilatı 2 663,5 kq-a çatıb ki, bu da ölkənin sabit hasilat artımı strategiyasının uğurla icra edildiyini sübut edir.
Qlobal bazar və proqnozlar
Beynəlxalq analitiklər qızılın qiymətinin yüksəlməyə davam edəcəyini proqnozlaşdırırlar.
UBS Group-un qiymətləndirməsinə əsasən, 2025-ci ilin sonuna qədər qızılın bir unsiyasının qiyməti 3 200 dollara çata bilər və daha sonra 3 000 dollar ətrafında stabilləşə bilər.
Bu tendensiyanın əsas səbəbləri:
Qlobal iqtisadi qeyri-müəyyənlik
İnvestorların qızıla tələbinin artması
Qızılın etibarlı aktiv kimi mövqeyinin möhkəmlənməsi
Bu çərçivədə Azərbaycanın qızıl ehtiyatlarını artırmaq və hasilat gücünü genişləndirmək strategiyası ölkəni qlobal bazarda mühüm oyunçulardan birinə çevirir. Bu, ölkəyə beynəlxalq iqtisadi çağırışlara çevik reaksiya verməyə və maliyyə dayanıqlığını artırmağa imkan yaradır.
Qızılın dəyərinin artması və gələcək perspektivlər
Qlobal iqtisadi və siyasi qeyri-sabitlik fonunda qızıl kapitalın qorunması üçün əsas vasitə olaraq qalır.
Mərkəzi bankların, investisiya fondlarının və fərdi investorların yüksək tələbi qızılın bahalaşma tendensiyasını dəstəkləyir.
ABŞ Federal Ehtiyat Sisteminin (FED) faiz dərəcələrini aşağı salmaq ehtimalı, geosiyasi risklərin artması və dünya iqtisadiyyatının yavaşıması qızılın qiymətinin daha da yüksəlməsinə səbəb ola bilər.
Dünyanın aparıcı maliyyə qurumlarının proqnozlarına görə, 2025-ci ildə qızılın qiyməti 3 200-3 400 dollar aralığında olacaq.
Əgər qlobal iqtisadi və siyasi böhranlar dərinləşərsə, bu hədd gözləniləndən daha tez keçilə bilər.
Elçin Alıoğlu - Trend:
Baku Network
