Bankların və bank olmayan kredit təşkilatlarının kredit portfeli ötən ilin yekunlarına əsasən artım nümayiş etdirir və bu il də bu tendensiya davam edib. Üstəlik, təkcə kredit portfeli deyil, həm də kreditlər üzrə faizlər artır.
Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) hesabatına diqqətlə baxsanız, bu ilin yanvar ayında verilən kreditlərin ümumi həcmi 29,3 milyard manatı ötüb, yəni daha 0,1% artıb. Bununla yanaşı, problemli borcların portfelləri də artıb – yanvarın sonunda toksik kreditlər 5,8% - kifayət qədər kəskin artım nümayiş etdirərək 475 milyon manatı keçib.
AMB-nin məlumatları milli valyutada olan kreditlərin əhəmiyyətli üstünlük təşkil etdiyini göstərir - manat kreditləri bütün maliyyələşdirmənin əsas hissəsini təşkil edir, xarici valyutada olan kreditlər isə yanvarda daha 1,8% azalıb. Onların payına cəmi 4 milyard 434,9 milyon manatı düşür.
Özəl bank kreditləşməsinin əhəmiyyətli üstünlüyü diqqəti çəkir və istehlak kreditlərinin kəskin üstünlük və artım tendensiyası davam edir. 17 milyard 147,7 milyon manat ev təsərrüfatlarının kreditlərinin payına düşür. Müqayisə üçün qeyd edək ki, kənd təsərrüfatının kreditləşməsi nisbətən cüzi - 577 milyon manat təşkil edib, sənaye və istehsal sektorunda banklar vasitəsilə maliyyələşdirmə isə 2 milyard 279,67 milyon manatdan çox deyil.
Milli Məclisin üzvü, iqtisadçı alim Vüqar Bayramov AYNA.AZ-a açıqlamasında deyib ki, kreditləşmə nəinki həcmcə artır, həm də bahalaşır: “Son illər kreditlər üzrə faiz dərəcələrinin aşağı düşəcəyi gözləntiləri olsa da, cəlb olunmuş vəsaitlərin dəyəri nəinki ucuzlaşmayıb, əksinə artmaqda davam edir. Monitorinqlər göstərir ki, bankların (bu, xüsusilə sistem əhəmiyyətli kredit və maliyyə institutlarına aiddir) istehlak kreditləri üzrə faiz dərəcələrində nəzərəçarpacaq artım müşahidə olunur. Kreditlərin bahalaşması Mərkəzi Bankın rəsmi məlumatları ilə də təsdiqlənir”.
Onun sözlərinə görə, ötən ilin yanvarında kommersiya kredit-maliyyə təşkilatlarının kredit portfeli 19 milyard 594 milyon manat olub. Həmin vaxt tənzimləyicinin məlumatına görə, respublikada kreditlər üzrə orta faiz dərəcəsi 12,27% olub. Cəmi bir il sonra əsas bankın hesablamalarına görə, yerli bankların məcmu kredit portfeli 23 milyard 182 milyon manat səviyyəsində olub və faiz dərəcəsi 12,58%-ə yüksəlib. Nəhayət, bu il yanvarın əvvəlinə kredit portfeli 27 milyard 477 milyon manata çatıb, bank kreditləri üzrə faiz dərəcələri isə 13,19%-ə yüksəlib.
“Gördüyünüz kimi, son iki ildə ölkədə kreditlər üzrə orta faiz dərəcəsi 12,27%-dən 13,19%-ə yüksəlib. Üstəlik, kredit götürülmüş pulun orta dəyərinə iqtisadiyyatın real sektorunda mənzil alınması üçün uzunmüddətli kreditlər üzrə faiz dərəcələri və güzəştli maliyyələşdirmə təsir göstərir. Ona görə də bu gün maliyyə qurumunun adi istehlakçıya verdiyi standart kredit daha baha başa gəlir və orta istehlak krediti faizi ölkədə qeyd olunandan yüksəkdir”, - deyə deputat bildirib.
Bayramovun qənaətincə, kreditlər üzrə faizlərin artırılması daha çox bankların cəlb etdiyi vəsaitlərin dəyərinin nisbi artması ilə bağlıdır: “Son bir il ərzində biz ölkənin sistem əhəmiyyətli banklarında depozitlər üzrə faiz dərəcələrinin artdığını müşahidə etdik ki, bu da verilən kreditlərin qiymətinə təsir göstərməyə bilməzdi. Kreditlərin dəyərini optimallaşdırmaq üçün maliyyə institutları üçün ucuz vəsaitlərin əlçatanlığını genişləndirmək kifayətdir”.
Reallığın göstərdiyi kimi, bizim kommersiya banklarının faiz dərəcələri aşağı düşməyi düşünmür, əksinə, həvəslə artır, və bu da kredit götürənlər arasında adi narazılıq yaradır. Bununla belə, yüksək faiz dərəcələri əsasən artan tələblə bağlıdır, çünki pul eyni əmtəədir.
İqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov AYNA.AZ-a şərhində söyləyib ki, bu bank məhsuluna artan tələbat adətən onun bahalaşmasına səbəb olur: “Tələb və təklif qanunları bu seqmentdə də keçərlidir. Tələbin artması qiymətlərin və faiz dərəcələrinin formalaşmasında əsas rol oynayır. Yüksək faiz dərəcələri pul kütləsinin yüksək qiyməti deməkdir. Mövcud vəziyyətə nəzər salsanız, istehlak kreditlərinə tələbat kifayət qədər yüksəkdir, bu isə o deməkdir ki, kredit və maliyyə qurumlarının faiz dərəcələri aşağı qala bilməz”.
Nəhayət, ekspertlər bildirirlər ki, bir çox yerli banklarda artıq likvidlik yoxdur. Yeganə istisnalar iri maliyyə strukturlarıdır, halbuki kommersiya maliyyə institutlarının əksəriyyətində bu imkan yoxdur və buna görə də borc vəsaitlərinin dəyərinin azaldılması praktikasından uzaqdır.
Başqa bir nüans da var: Bu gün kommersiya banklarının verdiyi kreditlərin aslan payı -70%-dən çoxu Bakıdadır, regionlar isə bank kreditləşməsində autsayder olaraq qalır. Respublikada ən yüksək ödəmə qabiliyyətinə malik tələbat Bakıda və Abşeronda cəmləşdiyindən, risklərin yüksək səviyyəsinə görə maliyyəçilər paytaxta ölkənin regionlarına üstünlük verirlər.
V.Bayramov hesab edir ki, regionların zəif maliyyələşməsinin digər səbəbi girovun olmamasıdır. Onun sözlərinə görə, banklar hələ də iqtisadiyyatımızın strateji əhəmiyyətli sahələrinin maliyyələşdirilməsində maraqlı deyil.
