“Radio və televiziya əməkdaşları üslublarla orfoepik normaları qarışdırırlar”
Tarix: 2-07-2021, 08:14 | Çap et
Azərbaycan dili ilə bağlı qaydalara hər toxunuş dil daşıyıcılarının müzakirəsinə səbəb olur. Belə ki, kimi dəyişiklik və düzəlişləri əsassız, yersiz adlandırır, kimi də bunları təbii hal kimi qəbul edir, qaydalara əməl etməyin əsas olduğunu ifadə edir.
Nazirlər Kabinetinin 18 iyun 2021-ci il tarixli “Azərbaycan dilinin orfoepiya normaları”nın təsdiq edilməsi haqqında qərarı da müzakirə olunmaqda davam edir. Qərarda nələrsə kiməsə görə əsaslı dəyişiklik, kiməsə görə isə artıq oturuşmuş qaydalara müdaxilə, dilin saflığının korlanmasıdır. Elə isə qaydalara mütəxəssis pəncərəsindən baxmağı qərara aldıq.
Natiqlik sənəti üzrə mütəxəssis Cəlalə Nəzəroğlunun AYNA-ya şərhinə görə, hansı üslubda danışmağımızdan asılı olmayaraq, orfoepik normalara əməl etməyimiz şərtdir: “Azərbaycan dilinin orfoepik normaları hər zaman mövcud olub. Bizim ədəbi dilimiz iki hissədən ibarətdir: orfoepiya, orfoqrafiya. Orfoepiya özündə düzgün tələffüzü, orfoqrafiya isə düzgün yazılış qaydalarını ehtiva edir. Dil qayda-qanunlarla idarə olunur. İctimai yerlərdə ləhcə ilə danışmaq bəzən xoş qarşılanmır. Hansı bölgədə böyüməsindən asılı olmayaraq, hər kəs ədəbi dili bilməlidir”.
“Bəzən televiziya və radio əməkdaşları üslublarla orfoepik normaları qarışdırırlar. Bütün üslublar (bədii, rəsmi, elmi, publisistik, məişət üslubu) orfoepik qaydalara tabe olur. Hansı üslubda danışmağımızdan asılı olmayaraq, biz orfoepik qaydalara əməl etməliyik. Ayrıca “televiziya və ya radio dili” adlı üslub yoxdur. Bu media qurumları bəzən publisistik üslubdan kənara çıxa bilir. Misal üçün, əgər Prezidentin sərəncamı səsləndirilirsə, bu, rəsmi üslubda yazılmış mətndir. Bununla belə, yenə də sözlər “kitab dili” ilə deyil, tələffüz dili – yəni, orfoepiyaya uyğun səsləndirilməlidir”, - deyə mütəxəssis bildirib.
Həmsöhbətimiz qeyd edib ki, yeni orfoepiya lüğətindəki qaydalar çox əvvəldən də mövcud olub, amma yeniliklər də az deyil: “Ola bilsin, abreviaturalarla bağlı bəzi məqamlar kiməsə yad gələ bilər. Ona görə buna toxunmağımız yerinə düşər. Abreviatura deyiləndə hansısa qurumun, təşkilatın adının baş hərflərindən ibarət qısaltmalar nəzərdə tutulur. Bizim hər zaman ABŞ kimi tələffüz etdiyimiz abreviatura əslində - qaydalara görə, A-Be-Şe kimi tələffüz olunmalıdır. Qısaltmada birinci hərf sait və ondan sonra gələn bütün hərflər samit olarsa, hərflər əlifbadakı adlarına uyğun tələffüz olunur”.
“Bundan başqa, əgər sait hərf ixtisarın ortasında və yaxud da sonunda gələrsə, ondan əvvəl və ya sonra gələn samit hərflər yazı qaydasına uyğun tələffüz olunur. Məsələn, Yeni Azərbaycan Partiyası Ye-A-Pe kimi yox, YAP kimi tələffüz olunur. Əgər qısaltmaların tərkibində hecaların sayı ikidən artıqdırsa, o zaman heca tələffüzü ilə deyiləcək. Bilirik ki, sözlərdəki hecaların sayı orada iştirak edən saitlərin sayına bərabərdir. Məsələn, NA-TO, A-ME-A, KA-MAZ”, - deyə C.Nəzəroğlu vurğulayıb.
Onun sözlərinə görə, orfoepiya qaydalarında başqa məsələlər də öz əksini tapıb: “Qeyd edim ki, bunlar əvvəldən də mövcud idi. Məsələn, “dır, dir, dur, dür” tələffüzdə R-siz deyilir. Məsələn, sevinclidir –sevinclidi, gözəldir – gözəldi. “Lar-lər” şəkilçisi nadir hallarda olduğu kimi tələffüz edilir. Bir çox hallarda ya “dar-dər”, ya “nar-nər”, ya da “rar-rər” olur. Məsələn: qızlar - qızdar, oğlanlar - oğlannar, xəbərlər - xəbərrər kimi tələffüz edilir. “Dan-dən” şəkilçisi də bir çox hallarda “nan-nən” olur. Məsələn, səndən - sənnən, bundan – bunnan”.
Müsahibimiz onu da diqqətə çatdırıb ki, bu qaydalar bütün üslublar üçün keçərlidir: “Məişət üslubunda danışarkən özləri də bilmədən çoxu orfoepik qaydalara əməl edir. Amma ictimaiyyət arasında sırf orfoepik qaydaları bilmədiklərinə görə “kitab dili” ilə danışırlar. Bu isə nitqi çox quru edir. Radioda, televiziyada fəaliyyət göstərən həmkarlar, müsahibə verən şəxslər, iclaslarda, tədbirlərdə natiq kimi danışan şəxslər nəzərə alsınlar ki, sözləri yazıldığı kimi tələffüz etdikdə çıxış süni alınır. Orfoepik qaydaları öyrənmək və əməl etmək lazımdır. Bu zaman nitqimiz daha sadə, axıcı və təbii olacaq”.
|
|
|
|
|
|
|
|
Putin SSRİ-ni bərpa edə biləcəkmi?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| • Bayden-Paşinyan anlaşması Tramp üçün nə qədər əhəmiyyətlidir? - İNCƏLƏMƏ
Bu gün, 01:43 |
|
|
|
| • Azərbaycanda meymunçiçəyinə görə qapanma olacaq? - AKTUAL
Bu gün, 01:40 |
|
|
|
| • “Komedixana”dan həkimləri parodiya: əməliyyat otağında ad günü partisi və rəqqasə - VİDEO
Bu gün, 01:37 |
|
|
|
| • Qəbul imtahanları nə vaxtdan elektron formada keçiriləcək? - AKTUAL
Bu gün, 00:38 |
|
|
|
| • Ağlar günə qalan Naxçıvan səhiyyəsi... - İTTİHAM VAR...
Bu gün, 00:31 |
|
|
|
| • Niyam Salaminin yarım milyon borcu üzə çıxdı - DETALLAR
Bu gün, 00:23 |
|
|
|
| • Gəncə Tibb Kollecində rüşvət tələb olunur? - BU NƏDİ BELƏ?
Bu gün, 00:20 |
|
|
|
| • "5 kişi üstümə cumub telefonu əlimdən aldılar" - TƏFƏRRÜAT
Dünən, 23:07 |
|
|
|
| • Keşiş Baqrat İrana gizli səfər etdi: kimlərlə görüşəcək? - “Part”
Dünən, 23:05 |
|
|
|
| • Əzəli rəqiblər elan etdi: Kreml Tehranı razı salıb, yeni təhdid odur - NƏ BAŞ VERİR?
Dünən, 22:10 |
|
|
|
| • Kamilənin adından dələduzluq - FOTOLAR
Dünən, 22:06 |
|
|
|
| • Abdolbari Gozal vəfat etdi
Dünən, 22:03 |
|
|
|
| • Milli Qəhrəman Hökümə Əliyevanın atasının bank kartından pul oğurlayan şəxs həbs edilib - FOTO
Dünən, 22:00 |
|
|
|
| • Azərbaycanda icra başçısı sahibkardan 50 min manat rüşvət istəyib - VİDEO
Dünən, 20:30 |
|
|
|
| • İmişlinin deputatı yerli sakinlərə səsləndi - “Bu, olduqca ağırdır, amma…”
Dünən, 20:28 |
|
|
|
| • “İmişlidəki hadisəyə etiraz edənlərə qarşı sərt qərarlar qəbul olunmamalıdır” – Qüdrət Həsənquliyev
Dünən, 20:26 |
|
|
|
| • Bir ailənin 3 üzvünü öldürüb, bir nəfəri yaralayan şəxs hökmdən kassasiya şikayəti verdi
Dünən, 20:22 |
|
|
|
| • “Yüz illik saziş” və əbədi tərəfdaşlıq - Britaniya Qara və Baltik dənizləri arasındakı regionla bağlı strategiyasını açıq elan etdi...
Dünən, 18:10 |
|
|
|
| • Bakı-İrəvan razılaşmasında mühüm detal: Proses İrana qədər olacaq - ŞƏRH
Dünən, 18:09 |
|
|
|
| • Ermənistanda hakimiyyəti tənqid edən publisistə qarşı cinayət işi açılıb
Dünən, 17:56 |
|
|
|
| • Putin görsə ki İran dardadır... - GƏLİŞMƏ
Dünən, 17:55 |
|
|
|
| • Hindistan və Rusiya Putinin Yeni Dehliyə səfərinin tarixlərini razılaşdırırlar - KİV
Dünən, 16:22 |
|
|
|
| • İbrahim Tatlısəsin qızı erotik klip çəkdirdi - VİDEO
Dünən, 16:18 |
|
|
|
| • “Brend Media Group”un rəhbərinin adını ölüm işindən kim gizlədib? - Küçədə müqavilə imzalanıb
Dünən, 16:13 |
|
|
|
| • Ermənistanda keçmiş müdafiə naziri yeni siyasi qüvvə yaratdı - “Sputnik Ermənistan”
Dünən, 15:29 |
|
|
|
| • Bu gedişlə... BAĞLANACAQ! - DETALLAR
Dünən, 15:24 |
|
|
|
| • Türkiyədə 1 günə 100 kişi ilə yatmaq istəyən "Onlyfans" ulduzu tutuldu - VİDEO
Dünən, 15:20 |
|
|
|
| • Paşinyan qorxu içindədir: - öldürələcəyi və zəhərləndiriləcəyindən...
Dünən, 15:11 |
|
|
|
| • "Görünür, Kremldəki ikitirəlik, Rusiya daxilindəki siyasi parçalanmalar bu barədə düşünməyə imkan vermir" - deputat
Dünən, 15:06 |
|
|
|
| • Hökumə Əliyevanın atasının bank kartından pul oğurlamaqda şübhəli bilinən şəxslər müəyyən edilib, zərər ödənilib - TƏFƏRRÜAT
Dünən, 15:00 |
|
|
|
| • "Yalnız bu halda pulu geri qaytarmaq mümkün olacaq" - AÇIQLAMA
Dünən, 14:20 |
|
|
|
| • Yeni “kütləvi qırğın silahı” – MASK
Dünən, 14:00 |
|
|
|
| • Gürcüstan və Azərbaycan Qərbin haqsızlığı ilə üzləşib - FAKT BUDUR!
Dünən, 13:58 |
|
|
|
| • Azərbaycanda bu vəzifəli şəxslər işdən AZAD OLUNDU - FOTO
Dünən, 13:12 |
|
|
|
| • “ÜZÜMÜZƏ TÜPÜRÜRLƏR...” -“İrana birbaşa quru dəhlizi açmalıyıq”
Dünən, 12:42 |
|
|
|
| • Səhvən başqasının kartına pul göndərəndə nə etmək lazımdır? - AKTUAL
Dünən, 12:28 |
|
|
|
| • Ermənistanla vacib razılaşma: Gürcüstandan İrana qədər sərhədlər belə müəyyənləşir… - GƏLİŞMƏ
Dünən, 12:22 |
|
|
|
| • "Bu, namərdlik deyil? Utanıb ölmədiniz?" - ETİRAZ VAR...
Dünən, 12:20 |
|
|
|
| • Bakı gömrüyündə DÖVLƏTƏ QARŞI SABOTAJ - Prezidentə MÜRACİƏT OLUNDU
Dünən, 12:13 |
|
|
|
| • Rusiyanın bəzi hakimiyyət dairələri qəza ilə bağlı informasiya dolaşıqlığı yaratmağa cəhd göstərir - GÖRÜNƏNİ BUDUR
Dünən, 12:05 |
|
|
|
| • Sabirabadda seçki BAZARLIĞI... - İcra başçısının adından ALVER GEDİR...
Dünən, 12:03 |
|
|
|
| • QHT sədri qəza törətdi, ölən var - TƏFƏRRÜAT
Dünən, 11:55 |
|
|
|
| • İnsanın tərk etdiklərini... ANA TƏBİƏT BAĞRINA BASIR... - FOTOSESSİYA
Dünən, 11:33 |
|
|
|
| • Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı ÖNƏMLİ GƏLİŞMƏ: - İrəvanın məqsədi BƏLLİ OLDU!
Dünən, 11:25 |
|
|
|
| • "Mixail Qorbaçovun hələ də Nobel Sülh Mükafatı laureatı adını daşıması..." - Bakıdan MÜRACİƏT
Dünən, 11:14 |
|
|
|
| • Rubiodan nə gözləyək? - Elxan Şahinoğlu ŞƏRH EDİR
Dünən, 11:12 |
|
|
|
| • `Orbita` MTK vətəndaşlarla arasına `BLOK` qoyub - NƏ BAŞ VERİR?
Dünən, 11:07 |
|
|
|
| • Trampdan İrəvana qarşı gözlənilməz addım: Paşinyan narazıdır - “Hraparak”
Dünən, 11:04 |
|
|
|
| • Hökumə Əliyevanın atasına qarşı törədilən kibercinayətkarlıqla bağlı cinayət işi açılıb - DİN-dən AÇIQLAMA
Dünən, 11:00 |
|
|
|
| • SAXTA PLASTİK CƏRRAH İŞİ: O da hədəfə çevrildi... - Cavid Qurbanovun qohumu imiş...
Dünən, 10:55 |
|
|
|
|
