"Tanınma prosesində əsas məqsəd yalnız xarici diplomların ölkə standartlarına uyğun olub-olmamasını yoxlamaq deyil, eyni zamanda, xaricdə alınan təhsilin milli təhsil sisteminə inteqrasiyasını təmin etməkdir. Bu məqsədə çatmaq üçün prosesin şəffaf və əlçatan olması vacibdir. Azərbaycanda nostrifikasiya prosesinin daha da sadələşdirilməsi, müraciətçilər üçün çevik sistemin yaradılması və beynəlxalq təcrübələrin tətbiqi təhsilin qlobal inteqrasiyasını təşviq edə bilər. Tanınma prosesinin effektiv təşkili həm təhsil alanlar, həm də ölkənin ümumi təhsil siyasəti üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir”.
Bunu Qaynarinfo-ya açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.
Kamran Əsədovun sözlərinə görə, xaricdə təhsil alanların diplomlarının tanınması prosesi, ölkənin təhsil siyasətində milli standartlara uyğunluğun təmin edilməsinə xidmət edən əsas mexanizmlərdən biridir:
"Azərbaycanda bu proses Elm və Təhsil Nazirliyi tərəfindən tənzimlənir və əsas məqsəd, xarici təhsil müəssisələrində verilən diplomların ölkənin təhsil standartlarına uyğun olub-olmadığını müəyyən etməkdir. Bu prosesin tələbləri, həmçinin, beynəlxalq təcrübədən irəli gələn yanaşmalarla əlaqəlidir və təhsil alanların bilik, bacarıq və ixtisas səviyyəsinin milli tələblərə uyğunluğunu təsdiq etmək məqsədi daşıyır. "Təhsil haqqında” Qanuna görə, diplomların tanınması milli təhsil sisteminin keyfiyyət standartlarına uyğunluğun təmin edilməsi ilə yanaşı, əmək bazarının tələblərinə cavab verən mütəxəssislərin hazırlanmasına da şərait yaratmalıdır. Bu qanunda qeyd edilir ki, xaricdə təhsil almış şəxslərin ixtisasları və əldə etdikləri biliklər müvafiq ixtisas standartlarına uyğun olmalıdır.
Bu proses yalnız ölkə daxilində təhsil sisteminin keyfiyyətinə deyil, həm də beynəlxalq əməkdaşlığın effektivliyinə təsir göstərir. Tanınma proseduru üçün ilk şərt, xarici təhsil müəssisəsinin müvafiq ölkənin dövlət orqanları tərəfindən rəsmi şəkildə akkreditasiya olunmasıdır. Azərbaycan qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş tələblərə əsasən, xarici ali təhsil müəssisələrinin diplomlarının tanınması üçün həmin müəssisənin fəaliyyət göstərdiyi ölkədə hüquqi statusa malik olması və beynəlxalq səviyyədə qəbul edilən təhsil standartlarına uyğun fəaliyyət göstərməsi vacibdir.
Bu yanaşma beynəlxalq təcrübə ilə üst-üstə düşür. Məsələn, Almaniyada diplomların tanınması üçün təhsil müəssisəsinin "Zentralstelle für ausländisches Bildungswesen” (ZAB) tərəfindən müəyyən edilmiş standartlara uyğun olması tələb olunur. Eyni zamanda, ABŞ-da ali təhsil müəssisələrinin Council for Higher Education Accreditation (CHEA) tərəfindən akkreditə olunması zəruridir”.
Ekspert qeyd edib ki, tanınma prosesində təhsil müddəti mühüm əhəmiyyət kəsb edir:
"Azərbaycanda müvafiq qanunvericiliyə əsasən, diplomun tanınması üçün xaricdə alınan təhsilin müddəti Azərbaycan təhsil sistemində müvafiq ixtisas üzrə təhsil müddətinə uyğun olmalıdır. Məsələn, tibb ixtisası üzrə Azərbaycanda təhsil müddəti altı ildir və xaricdə təhsil almış şəxslərin proqram müddəti bu göstəricidən az olmamalıdır. Müqayisə üçün qeyd etmək olar ki, Türkiyədə də tibbi təhsil üzrə diplomların tanınması üçün eyni müddət tələbi irəli sürülür və əlavə olaraq praktik təcrübə tələbi də mövcuddur. Proqramın uyğunluğu da tanınma prosesində mühüm rol oynayır. Təhsil proqramı Azərbaycan standartlarına uyğun gəlməli və müvafiq ixtisasın tələblərini əhatə etməlidir.
Proqramın uyğunluğunun müəyyənləşdirilməsi üçün akademik transkriptlər və təhsil müddətində keçirilən dərslər araşdırılır. Xaricdə təhsil almış tələbələrin transkriptlərində proqramın əsas hissələrinin yer almadığı hallarda əlavə test və ya imtahan tələbi qoyula bilər. Bu yanaşma xüsusilə tibb və mühəndislik sahələrində tətbiq edilir. Məsələn, Böyük Britaniyada tibbi təhsil üzrə alınmış diplomların tanınması üçün General Medical Council (GMC) tərəfindən əlavə bilik testləri tələb olunur”.
Ekspert əlavə edib ki, Azərbaycanda tanınma prosedurunun daha bir vacib tələbi, sənədlərin hüquqi təsdiqidir:
"Xarici diplomun tanınması üçün həmin sənədin apostil və ya legalizasiya qaydalarına uyğun olaraq təsdiq edilməsi tələb olunur. Bu proses diplomun verildiyi ölkənin rəsmi dövlət orqanları tərəfindən onun həqiqiliyinin təsdiqlənməsi üçün zəruridir. Məsələn, Rusiya və Türkiyədə verilən diplomlar üçün apostil təsdiqi tələb olunur və bu təsdiq olmadan tanınma prosesi həyata keçirilmir. Tanınma prosesində tələb olunan mühüm şərtlərdən biri də tədris formasının əyani olmasıdır. Qiyabi və ya distant təhsil üzrə alınmış diplomlar, əksər hallarda, əlavə şərtlər əsasında tanınır. Bu, xüsusilə praktiki biliklərin tələb olunduğu ixtisaslar üçün tətbiq edilir. Azərbaycan qanunvericiliyinə görə, yalnız tədris prosesinin nəzəri və praktiki hissələrinin tam mənimsənilməsi diplomun tam tanınmasına imkan yaradır. Məsələn, tibbi təhsil üzrə distant proqramlar, ümumiyyətlə, tanınmır və bu tələb beynəlxalq təcrübə ilə də uyğunluq təşkil edir”.
Kamran Əsədov vurğulayıb ki, Azərbaycanda nostrifikasiya prosesində ən çox müraciət edilən ölkələr Rusiya, Türkiyə və Ukraynadır:
"Dövlət İmtahan Mərkəzinin məlumatlarına əsasən, 2023-cü ildə təqdim olunan 4000-dən çox nostrifikasiya müraciətinin təxminən 65%-i bu ölkələrdə təhsil almış şəxslər tərəfindən edilmişdir. Bununla yanaşı, bəzi ölkələrdə alınan diplomların tanınması daha çox problem yaradır. Məsələn, onlayn və distant proqramlarla əldə edilən diplomların tanınması rədd edilir və ya əlavə imtahan tələbləri qoyulur. Dünya təcrübəsi göstərir ki, diplomların tanınması prosesində əsas məqsəd təhsilin keyfiyyətini təmin etməklə yanaşı, xarici ölkələrlə təhsil sahəsində əməkdaşlığı genişləndirməkdir. Məsələn, Finlandiyada bu proses sadələşdirilmiş prosedurlar əsasında həyata keçirilir, lakin yalnız yüksək reytinqli universitetlərin diplomları üçün. Digər tərəfdən, Türkiyədə Yükseköğretim Kurulu (YÖK) tərəfindən həyata keçirilən diplom tanınma prosesində xüsusi bilik testləri tətbiq edilir və bəzi ixtisaslar üçün əlavə uyğunlaşdırma tələbləri irəli sürülür”.
